Göstermeye Bağlı Edebî Metinler ( Ders Notları)

Modern Tiyatro

– Yaşanmış ya da yaşanabilecek olayların sahnede oyuncular tarafından oynanabilecek şekilde yazılmış halidir.

– Tiyatro oyunlarında çoğunlukla anlatıcı yoktur. Olaylar kahramanlar tarafından yaşanarak anlatılır.

– Günümüz modern tiyatrosunun kökeni eski Yunan tiyatrolarına (Dionysos adına düzenlenen törenlere) dayanır.

– Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk tiyatro oyunu Şinasi’nin yazdığı “Şair Evlenmesi”dir.

– Türk edebiyatında sahnelenen ilk modern tiyatro örneği ise Namık Kemal’in yazdığı “Vatan Yahut Silistre”dir.

 

1) Trajedi (Tragedya)

Hayatın acıklı taraflarını kendine has kurallar çerçevesinde sahnelemek ve ahlak, erdem örneği vermek amacıyla yazılan manzum tiyatro örnekleridir.

– Konularını tarihten veya mitolojiden alır.

– Kahramanları; tanrılar, seçkin kimseler ya da soylulardır.

– Kötü, kaba davranış ve sözler sahnede verilmez.

– Kavga, yaralama ve cinayet gibi olumsuz davranışlar sahnede gösterilmez. Bu olaylar haberciler tarafından izleyiciye bildirilir.

– Üç birlik ( Olay, zaman ve yer birliği) kuralına uyulur.

Üç birlik kuralı: Bir olayın aynı yerde ve bir gün içinde gerçekleşecek şekilde aktarılmasıdır.

– Peş peşe süren diyalog ve koro bölümleri vardır.

– İlk temsilcileri; Aiskhylos, Sophokles, Euripides’tir.

– 17. yüzyıl Fransız sanatçıları Racine ve Corneille de önemli trajedi yazarlarıdır.

 

2) Komedi (Komedya)

Olayların ve insanların gülünç taraflarını anlatmak; izleyenleri eğlendirmek ve düşündürmek amacıyla yazılmış tiyatro metinleridir.

– Konularını günlük hayattan alırlar.

– Kahramanları toplumun her kesiminden seçilebilir.

– Her türlü argo söze, söyleyişe ve kaba şakalara yer verilir.

– Üslupta seçicilik aranmaz.

– Manzum olarak kaleme alınırlar.

– Kişilerin cinayet, yaralama ve kaba hareket gibi her türlü davranışına yer verilir.

– Peş peşe süren koro ve diyalog bölümleri vardır.

– Üç birlik kuralına uyulur.

– Bilinen ilk temsilcisi Aristohanes’tir.

– Fransız yazar Moliere bu türün en önemli temsilcisidir.

– Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı eseri Türk edebiyatındaki komedi türünün ilk örneği sayılır.

 

3) Dram

Hayatı olduğu gibi yani hüzünlü, komik yanlarıyla beraber ele alan ve bunları sahnede göstermek için yazılan tiyatro türüdür.

– Hayatın hem acıklı hem komik yönleri bir aradadır.

– Olaylar günlük yaşamdan ya da tarihten alınabilir.

– Üç birlik kuralına uyulmaz.

– Nazım nesir karışık halde yazılabilir.

– Kişileri sıradan insanlar ya da seçkin kimselerden oluşabilir.

– Çirkin ve kaba olaylar sahnede gösterilir.

– Diderot, Shakespeare, Victor Hugo bu türün önemli temsilcileridir.

– Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre adlı eseri dram türünde yazılmıştır.

– Edebiyatımızda Abdülhak Hamit Tarhan dram türünde birçok eser yazmıştır.

 

4) Müzikli Tiyatro

a) Vodvil: Bir komedi türüdür. Toplumsal sorunları mizahi bir şekilde anlatan, şarkılı, eğlenceli tiyatro türüdür.

b) Opera: Bir orkestra eşliğinde sözlerinin tümü bestelenmiş olarak sunulan, konularını tarihten ya da güncel konulardan alan, güzel sanatların neredeyse her türünü içinde barındıran tiyatro çeşididir.

c) Operet: Olayları toplumsal, siyasal yergi öğeleri içererek komik bir şekilde anlatan müzikal sahne oyunudur. Konuşmaların tümü bestelenmez.

d) Operakomik: üst sınıflar için yazılmış, operetin bestelenmiş ve daha uzatılmış halidir.

e) Bale: Dansı, müzik, mimik, duygu ve dekor ile belli bir standartta birleştirilerek kullanan bir tiyatro gösterisidir.

 

Çağdaş Tiyatro

1) Epik Tiyatro

Oyunda anlatılanların gerçek değil, bir temsil olduğunu izleyicilere hatırlatan tiyatro türüdür.Oyunun izleyicileri büyülemesine izin verilmez. Araya durup dururken oyunu kesen açıklamalar konabilir. Entrikaların iç yüzü durup dururken açıklanabilir.

– Alman yazar Berthold Brecht bu türün öncüsü olarak kabul edilir.

– Haldun Taner’in Keşanlı Ali Destanı bu türün edebiyatımızdaki önemli örneğidir.

 

2) Absürt Tiyatro

Absürt tiyatro, çoğu 1940 ile 1960 yılları arasında yazılmış birçok farklı oyundan oluşan bir harekettir. Absürt tiyatronun tüm oyunları insanlık durumunun saçmalığını vurgular.

– Bilinmeyenlere, sembollere ve saçma denilebilecek kurgulara yer verilir.

– Klasik tiyatronun kurallarına bağlı kalınmaz.

– Absürdist tiyatro, Varoluşçu felsefeden büyük ölçüde etkilenmiştir.

 

Geleneksel Türk Tiyatrosu

Türk edebiyatında, Modern tiyatronun ilk örneğini Tanzimat döneminde görürüz. Bu döneme kadar olan tiyatrolar geleneksel tiyatrolar içerisinde değerlendirilen; Karagöz, Meddah, Ortaoyunu, Kukla ve Köy Seyirlik Oyunları’dır. Bu oyunların hemen hepsi eğlendirme amaçlı ortaya çıkmışlardır.

1) Karagöz

Bir gölge oyunu olan Karagöz, deriden kesilmiş parçaların ayna adı verilen ışıklandırılmış beyaz bir sahne gerisinden yansıtılmasıyla yapılan gösteridir. Yaygın kanıya göre 16. yüzyılda Mısırdan Osmanlıya geçmiş ve 17. yüzyılda son şeklini almıştır.

– Hayalbaz veya Hayalî adı verilen bir kişi tarafından oynatılır.

– Karagöz cahil halkı; Hacivat ise aydın kimseleri temsil eder.

– Doğaçlamaya dayalı (tuluat) olarak sahnelenir. Sabit metinleri yoktur.

– Kaba hareket ve yanlış anlamalara dayalı bir mizah hâkimdir.

– Mukaddime (giriş), Muhavere (atışma), Fasıl (asıl oyun), Bitiş bölümlerinden oluşur.

 

2) Meddah

Meddah, tek bir oyuncu-anlatıcının bir topluluk önünde, basit kılıklara girerek ve taklit yaparak çeşitli hikâyeler anlattığı gösteridir. Bu işi yapan kişiye de Meddah denir.

– Meddah tek kişilik gösteridir.

– Tek kişi anlattığı hikâyedeki tüm karakterleri canlandırır.

– Meddah, daha çok kahvehane vb. yerlerde, elinde bir asa ve mendil yardımıyla gösterisini yapar.

 

3) Ortaoyunu

Açık alanlarda müzikli ve danslı şekilde sahnelenen geleneksel komedi türüdür. Karagöz oyununun sahnelenmiş hali olarak da nitelendirilebilir.

– Ana kişileri Kavuklu ve Pişekar’dır. Karagöz ve Hacivat’ın canlandırılmış halleridir.

– İstanbul’da ortaya çıkmış ve halk arasında rağbet görmüştür.

– Anonimdirler, bir metne dayanmazlar.

– Giriş, Muhavere, Fasıl ve Bitiş bölümleri vardır.

– Dekor ve kadın oyuncu yoktur. Kadın kılığına giren erkek oyuncu kadın rolünü oynar.

– Oyun karşılıklı diyaloglara, atışmalara, şive taklitlerine ve müzikli danslara dayanır.

 

4) Köy Seyirlik Oyunları

Eğlence amaçlı, taklide dayalı olarak sahnelenen ve bir metne dayalı olmayan oyunlardır. Köy seyirlik oyunları, Anadolu köy orta oyunları, köy tiyatrosu, köy oyunları olarak da adlandırılır.

– Anadolu köylerinde uzun kış aylarında veya düğün, bayram vb. etkinliklerde eğlence amaçlı yapılan temsillerdir.

– Kimi kalıp söyleyişler olmasına rağmen doğaçlama bir türdür.

– Amatör oyunculardan oluşur.

 

 

Bu yazının tüm hakları edebiyatvedil.com sitesine aittir.