MİLLİ  EDEBİYAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI ( ÖZET / DERS NOTLARI )

(1911-1923)

1911’de Selanik’te, “Genç Kalemler” dergisinin genç yazarları tarafından –Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem, Ziya Gökalp- ortaya konan “Yeni Lisan” hareketiyle birlikte “Milli Edebiyat” dönemi başlamıştır. Bu dönemin temel motivasyon kaynağı Ulusçuluk fikridir. Türkçenin sadeleştirilmesi gerektiği ilk kez  bu dönemde bir dava olarak ele alınmış, ulusal bir dil ve edebiyatın oluşturulması amaçlanmıştır. Ömer Seyfettin “Genç Kalemler” dergisinde yayımladığı “Yeni Lisan” adlı ünlü makalesinde, dilin yalınlaştırılarak yabancı dillerin etkisinden kurtarılması ve yazı dilinin konuşma diline yaklaştırılması gerektiği düşüncesini ortaya koymuştur.

Dönemin Özellikleri

• Dilde sadeleşme fikri savunulmuş ve bu düşünce, eserlerde uygulanmıştır.
• Türkçe, yabancı dillerin etkisinden kurtarılmaya çalışılmıştır.
• Türkçe karşılıkları olan Arapça, Farsça sözcük ve tamlamaların kullanılmasına karşı çıkılmıştır.
• Yazı dilinde İstanbul Türkçesinin esas alınmasının gerektiği ileri sürülmüştür.
• Süslü, sanatlı ve özentili söyleyişten kaçınılmalıdır.
• Bu dönem edebiyatında ilk kez bilinçli bir şekilde Anadolu’ya yöneliş başlamıştır.
• Yapıtlarda yerli ve milli konulara yer verilerek Anadolu hayatı yansıtılmıştır.
• Halk edebiyatının nazım biçimleri kullanılarak, esas şiirimizin halk şiiri, milli ölçümüzün hece vezni olduğu öne sürülmüştür.
• II. Meşrutiyet ile Cumhuriyet’in ilk yılları arasında etkili olan edebi anlayıştır.

Milli Edebiyat Dönemindeki Diğer Şiir Eğilimleri

NAYÎLER: Selahattin Enis, Halit Fahri, Hakkı Tahsin, Orhan Seyfi, Yakup Salih, Hasan Sait gibi genç şairlerin destekledikleri bu hareket, ulusal edebiyatın oluşmasını “ulusal geçmişe bağışlanış”’ta görmüştür. Bu görüşün temelinde, Mevlana ile Yunus Emre’nin şiirlerindeki içten söyleyişi, coşkulu, gizemli havayı şiirlerinde yaşatmak vardır.

NEV-YUNANÎLİK: Yahya Kemal’le Yakup Kadri’nin benimsediği bu eğilim, Türk edebiyatını temelinden Batılılaştırmak amacıyla, “Eski Yunan edebiyatını örnek alma”’yı benimsemiştir. Bizde tek temsilcisi Salih Zeki Aktay’dır.

DÖNEMİN BAŞLICA TEMSİLCİLERİ

ÖMER SEYFETTİN (1884-1920)

• “Yeni Lisan” hareketinin öncülerindendir.
• Türk hikâyeciliğinin en büyük isimlerinden biridir.
• Olay anlatımına dayanan, Maupassant tarzı adı verilen öykücülüğün edebiyatımızdaki en önemli temsilcisidir.
• Amacı toplumsal yaşamdaki aksayan yönleri ortaya çıkarmak ve Milli bilinci güçlendirmektir.
• Çocukluk anıları ve kahramanlık, öykülerindeki önemli konulardandır.
• İlk Düşen Ak, Yüksek Ökçeler, Bomba, Gizli Mabet, Bahar ve kelebekler, Beyaz Lale, Diyet, Kaşağı, Nadan, Eshab-ı Kehfimiz, Harem, Asilzadeler: Öykü
• Efruz Bey, Yalnız Efe: Roman (uzun öykü)

ZİYA GÖKALP (1876-1924)

• Türkçülük akımını bir sisteme bağlayan ve bu sistemi yapıtlarında işleyen fikir adamıdır.
• Milli edebiyatının fikir yönüyle temellerini oluşturmuştur.
• Türk Milletini, dil, edebiyat, din ve ahlak yönüyle aynı kültürle yetişmiş kişilerden oluştuğuna inanır.
• Edebiyatı, görüşlerini yaymada bir araç olarak kullanmıştır.
• Yapıtlarını halkın anlayabileceği şekilde, sade bir dille kaleme almıştır.
• Kızıl Elma, Yeni Hayat, Altın Işık: Şiir
• Türk Töresi, Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak, Türkçülüğün Esasları, Malta Mektupları, Türk Medeniyeti Tarihi: Düşünce alanındaki yazılarını içerir.

MEHMET EMİN YURDAKUL (1864-1944)

• Edebiyatımızda milliyetçilik akımının şiirdeki ilk temsilcisidir.
• Sade bir Türkçe ve hece ölçüsü ile toplumsal meselelere dair şiirler yazmıştır.
• Hece sayısı bakımından uzun heceli kalıpları kullandığı için söyleyişte düz yazıya yaklaşmıştır.
• Nazım biçimleri açısından yeniliği benimsemiştir.
• Türkçe Şiirler, Tan Sesleri, Turan’a Doğru, Ey Türk Uyan, Türk Sazı, Ordunun Destanı: Şiir

ALİ CANİP YÖNTEM (1887-1967)

• Makalelerini Milli Edebiyat Meselesi ve Cenap Bey’le Münakaşalarım adlı kitabında bir araya getirmiştir.
• Lise ders kitapları hazırlamış ve lise edebiyat programları düzenlenmesi için çalışmıştır.
• Geçtiğim Yol: Şiir

FUAT KÖPRÜLÜ (1890-1966)

• Bir dönem Fecr-i Âti (Fecriâti) topluluğunun içerisinde yer almıştır.
• Edebiyat, Edebiyat tarihi ve tarih alanlarında eserler hazırlamıştır.
• Edebiyat tarihi alanında yaptığı çalışmalarıyla edebiyatımızda öncü bir bilim adamı olmuş (Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar); aynı zamanda oldukça başarılı ve uluslar arası üne sahip bir bilim adamıdır.
• Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Nasrettin Hoca, Divan edebiyatı Antolojisi, Türk Saz Şairleri, Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, Hayat-ı Fikriye (Araştırma/İnceleme)

YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU (1889-1974)

• Edebiyat hayatının ilk dönemlerinde Fecr-i Âti topluluğu içerisinde yer almıştır.
• Fecr-i Âti döneminde bireysel konuları ele alan bir sanat anlayışı vardır.
• İlk Dönem eserlerinde bireysel ve mistik bir hava vardır; 1916 sonrasında milli duygular ve gerçekçilik hakimdir.
• Anı türünde kaleme aldığı eserleri Osmanlı ile Cumhuriyet arasında birer köprü olarak değerlendirilir.
• Romanlarında Tanzimat’tan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar olan süreçteki değişiklikleri işler.
• Kadro Dergisinde yer almıştır.

Romanları:

• Kiralık Konak’ta, Tanzimat’la başlayan Batılılaşmanın toplumumuzdaki etkisi ve üç kuşakta meydana getirdiği değişim;
• Hep O Şarkı’da Abdülaziz devrindeki yaşam;
• Bir Sürgün’de, Abdülhamit’e karşı Paris’e kaçan Jön Türkler;
• Nur Baba’da, teknelerin toplumda sebep olduğu yıkımlar;
• Hüküm Gecesi’nde Meşrutiyet’ten sonraki parti kavgaları;
• Sodom ve Gomore’de İstanbul’un işgali sırasında yozlaşan ilişkiler;
• Yaban’da aydın-halk çatışması ve Kurtuluş Savaşı sırasında cephe gerisindeki köy yaşamı;
• Ankara’da, Yeni kurulan Ankara ve Cumhuriyetin durumu;
• Panaroma(I-II)’da, devrimlerle beraber toplum, kültür ve toplum yaşamını ele alınır.
• Bir Serencam, Milli Savaş Hikâyeleri, Rahmet: Öykü
• Erenlerin Bağından, Okun Ucundan: Mensur şiir
• Zoraki Diplomat, Politikada Kırk Beş Yıl, Vatan Yolunda, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları: Anı

HALİDE EDİP ADIVAR (1884-1964)

• İlk romanlarında aşk, kadın psikolojisi gibi konuları işlemiştir.
• İlk romanlarında İngiliz edebiyatının etkisindedir.
• Milli Edebiyat döneminde Türkçülük akımını ve Kurtuluş Savaşı’nı işlemiştir.
• Roman kahramanları genellikle kadınlardır.

Romanları:

• Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye romanlarında Kurtuluş Savaşı Yıllarını;
• Tatarcık’da, İmparatorluk’tan Cumhuriyete geçiş, eski-yeni çatışması;
• Sinekli Bakkal’da, Abdülhamit dönemindeki halk, aydınlar ve saray çevresindeki yaşam  ve farklı kesimler; yine Doğu-Batı karşılaştırması ve sentezi;
• Yeni Turan’da Yeni Türkiye’nin hangi temlerle oturtulması gerektiği ve ideal parti çalışması;
• Handan, Seviyye Talip’te ideal Cumhuriyet kadını ve aşk anlatılmıştır.
• Dağa Çıkan Kurt, Harap Mabetler: Öykü
• Türk’ün Ateşle İmtihanı, Mor Salkımlı Ev: Anı
• İngiliz Edebiyatı Tarihi: İnceleme.

REŞAT NURİ GÜNTEKİN (1889-1956)

• Çalıkuşu romanıyla tanınan yazarımızdır.
• Eserlerinde batıl inançlar ve dinî yozlaşma, yanlış Batılılaşma, Anadolu’nun sıkıntıları gibi çeşitli konuları işlemiştir.
• Sade yapmacıksız bir dili vardır. Ancak Cumhuriyet sonrasında yine de eserlerinde sadeleştirme yapılmıştır.

Romanları:

• Çalıkuşu’nda, Feride adlı idealist bir kadın öğretmenin başına gelenleri;
• Yaprak Dökümü’nde, bir ailenin parçalanışı;
• Yeşil Gece’de, İnkılaplar öncesinde idealist bir öğretmenin cahillik ve gericilikle mücadelesini;
• Miskinler Tekkesi’nde, Dilenciliği meslek haline getirmiş dervişleri;
• Acımak’ta, acıma duygusu olmayan bir öğretmeni işlemiştir.
• Akşam Güneşi, Damga, Bir Kadın Düşmanı, Eski Hastalık adlı romanları da vardır.
• Boyunduruk, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar: Öykü
• Hançer, Eski Borç, İstiklâl, Taş Parçası, Balıkesir Muhasebecisi, Gözdağı: Tiyatro
• Anadolu Notları: Gezi yazısı.

REFİK HALİT KARAY (1888-1965)

• Dış gözlemde oldukça başarılı, iç gözlemde zayıftır.
• Eserlerinin en önemli özelliği hicivdir.
• Sosyal hayattaki çarpıklıkları mizahî ve eleştirel biçimde ele almıştır.
• Halk dilini kullanmıştır.
• Kirpi takma adıyla siyasî mizah yazıları yazmıştır

Romanları:

• Bugünün Saraylısı’nda, Genç bir kızın güzelliği etrafında ortaya çıkan çarpıklıkları;
• Kadınlar Tekkesi’nde dinî duyguların sömürülmesi ve ahlâkî yozlaşmayı;
• Sürgün’de, siyasî bir romandır. Suriye’ye sürülen bir subayın biyografik anlatısı;
• İstanbul’un İç Yüzü’nde, Abdülhamit’ten 1. Dünya Savaşına kadar olan dönemini ele almıştır.
• Nilgün, Anahtar, Çete adlı romanları da vardır.
• Memleket Hikâyeleri, Gurbet Hikâyeleri: Öykü
• Kirpinin Dedikleri, Sakın aldanma İnanma Aldanma, Deli: Hiciv ve mizah yazıları.

MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİNİN DİĞER SANATÇILARI

AHMET HİKMET MÜFTÜOĞLU (1870-1927)

• Haristan ve Gülistan(1901) adlı eserinde, Servet-i Fünun ve İkdam dergilerinde yazdığı öykü ve düz yazılarını toplamıştır.
• Millî Edebiyat anlayışıyla yazdığı öykülerini Çağlayanlar adlı eserinde bir araya getirmiştir.
• Asıl ününü tarihi bir roman olan Gönül Hanım’la kazanmıştır.
• Gönül Hanım: Roman
• Haristan ve Gülistan, Çağlayanlar: Öykü

HAMDULLAH SUPHİ TANRIÖVER (1885-1966)

• 1911 yılında Fecr-i Âti’den ayrılıp Milli edebiyat akımı etkisindeki Genç Kalemler’e katılmıştır.
• Kurtuluş Savaşı yıllarında halkı aydınlatmak için önemli toplantılara katılmış ve etkili konuşmalar yapmıştır.
• Dağ Yolu: Hitabet
• Günebakan: Düz yazılarını topladı.

EBUBEKİR HAZIM TEPEYRAN (1864-1947)

• Osmanlı döneminde içişleri bakanlığı yapmıştır.
• Küçük Paşa adlı gerçekçi köy romanıyla tanınmıştır.
• Küçük Paşa: küçük bir çocuğun şehirden köye uzanan acıklı hikâyesi oldukça gerçekçi ve sert bir şekilde anlatılmıştır. Karabibik’ten sonra ikinci köy romanımız sayılır.
• Eski Şeyler: Öykü

RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI (1869-1949)

• Âşık ve tekke şiiri kaynaklarından beslenmiş ve halk şiiri tarzında manzumeler yazmıştır.
• Darülfünun’da felsefe dersleri verdiği için Feylesof Rıza olarak tanınmıştır. Batı felsefesinin ülkemizde tanınması için çabalamıştır.
• Yunus Emre, Karacaoğlan, Dertli, Seyrani gibi halk şairlerinin biçim ve söyleyişlerini örnek almıştır.
• Şiirlerinde en çok gurbet, vatan hasreti, doğa sevgisi ve aşk konularını işlemiştir.
• Tıp eğitimi almış ve devlet kademelerinde çeşitli görevlerde bulunmuştur.
• Serâb-ı Ömrüm: Şiir
• Felsefe Dersleri, Mufassal Kamus-ı Felsefe

ŞÜKÛFE NİHAL BAŞAR (1896-1973)

• Tevfik Fikret’in etkisiyle aruz ölçüsünü kullanmış daha sonra Millî edebiyat etkisiyle hece ölçüsüyle yazmıştır.
• Milli Uyanış hareketi içinde yer almış ve Fatih mitingi sırasında etkili konuşma yapmıştır.
• İçten yazılmış ve lirik şiirleri vardır.
• Yıldızlar ve Gölgeler, Hazan Rüzgârları, Sabah Kuşları, Sıla Yolları, Su, Gayya, Yerden Göğe: Şiir
• Çölde Sabah Oluyor, Yakut Kayalar, Renksiz Istırap, Çöl Güneşi, Domaniç Dağlarının Yolcusu: Roman

HALİDE NUSRET ZORLUTUNA (1901-1984)

• Yazar, şair ve öğretmen.
• Kurtuluş Savaşı’nın etkisiyle Milli Edebiyat akımına katılmıştır.
• Milli edebiyat anlayışıyla yazdığı şiirlerde hece ölçüsüne bağlı kalmıştır.
• Git Bahar, milli duygularla yazdığı ve tanınmasını sağlayan şiiridir.
• Yurdumun Dört Bucağı, Ellerim Bomboş, Yayla Türküsü, Geceden Taşan Dertler: Şiir
• Sisli Geceler, Küller: Roman
• Büyük Anne, Beyaz Selvi, Aydınlık Kapı: Öykü

DÖNEMİN BAĞIMSIZ SANATÇILARI

MEHMET ÂKİF ERSOY (1873-1936)

• 1921’de ulusal marş güftesi için açılan yarışmada şiiri, oy birliğiyle “İstiklal Marşı” olarak seçilmiştir.
• Şiirlerinde, aruzu Türkçeye büyük bir ustalıkla uygulamıştır ve Türk aruzu haline getirmiştir.
• Nazmı nesre yaklaştırmıştır.
• Şiirlerinde yalnız dini konuları işlemekle kalmamış, savaş sonrası toplum hayatının çöküntülerini ve ıstıraplarını anlatmıştır.
• Toplumun kurtuluşunun dine sarılmakla olacağını savunmuş ve ahlaki, didaktik şiirler yazmıştır.
• Dini lirizm, şiirinin en önemli özelliğidir.
• Manzum öykülerinde toplum yaşamını sergiler.
• Safahat (Halkın Sesleri, Süleymaniye Kürsüsünde, Fatih Kürsüsünde, Hatıralar, Gölgeler, Asım): Şiir
• Hasta, Küfe, Meyhane, Seyfi Baba, Hasır, Mahalle Kahvesi: Safahat’in içinde yer alan manzum hikâyeler

YAHYA KEMAL BEYATLI (1884-1958)

• Aruz ölçüsünü Türkçeye başarıyla uygulamış ve eski nazım biçimleri ile yeni konular işlemiştir.
• Parnasizmin edebiyatımızda en önemli temsilcisidir.
• Neoklasizmin (Klasik zevk ve üslubu yeniden canlandırma) ülkemizdeki temsilcisidir.
• Şiirinde dile, sözcüklerin özenle seçilerek yerli yerinde kullanılmasına, biçim mükemmelliğine, ahenk ve uyağa önem vermiştir.
• Şiirlerinde duygu, düşünce ve hayali ustalıkla kaynaştırmış, pek çoğuna öykü karakteri verdiği lirik-epik şiirlerinin konularını aşk, tabiat, deniz, ölüm ve sonsuzluktan almıştır.
• Türk tarihini başarılarla dolu dönemlerine, özellikle Osmanlı dönemine hayrandır ve bunu şiirlerinde açıkça görmek mümkündür.
• “Ok” adlı şiiri hariç, bütün şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmıştır. “Ok” hece ile yazılmıştır.
• Kendi Gök Kubbemiz, Eski Şiirin Rüzgârıyla, Rübailer ve Hayyam Rubailerini Türkçe Söyleyiş: Şiir.
• Edebiyata Dair, Aziz İstanbul, Eğil Dağlar, Tarih Muhasebeleri: Deneme, makale, söyleşi.
• Siyasi ve Edebi Portreler: Biyografi

Kaynaklar: Türk Edebiyatı Tarihi (Talat Sait Halman, Osman Horata,
Yakup Çelik, Ramazan Korkmaz, Nurettin Demir, Mehmet Kalpaklı,
M. Öcal Oğuz). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları

https://tr.wikipedia.org

Bu yazının tüm hakları edebiyatvedil.com sitesine aittir.